انسولین چیست؟

انسولین یک ماده شیمیایی پروتئینی است که توسط سلولهایی به نام سلول ( بتا) که در جزایر لانگراس در لوزالمعده قرار دارند، تولید می شود و وظیفه کنترل قند خون در بدن را به عهده دارد.

با ورود غذا به لوله گوارش و تجزیه آن، قند موجود در غذا از طریق پرزهای جدار دستگاه گوارش وارد خون می شود. ورود قند به خون علامتی به لوزالمعده فرستاده و با تحریک سلولهای بتا؛ انسولین تولید و ترشح می شود. انسولین نیز ورود گلوکز یا قند خون را به داخل سلولهای بدن تسهیل می کند و در آنجاست که این قند یا می سوزد و انرژی تولید می کند و یا ذخیره می شود.

شادی لک - دانشجوی ترم آخرپرستاری

حال اگر به نحوی سلولهای بتای لوزالمعده توان تولید کافی انسولین را نداشته باشند و یا بدن نسبت به انسولین مقاومت نشان دهد، قند در خون باقی مانده و به داخل سلول هدایت نمی شود.

اگر سلولهای بتا تخریب شده باشند و یا نتوانند انسولین تولید کنند در واقع فرد مبتلا به دیابت نوع یک بوده و برای ادامه حیات لازمست که حتما انسولین تزریق کند. اما اگر مقدار انسولینی که توسط سلول های بتا ساخته می شود،کافی نباشد و یا سلولهای بدن درجاتی از مقاومت نسبت به انسولین را نشان دهند، شخص مبتلا به دیابت نوع دو بوده و یا نیاز به قرصهای پایین آورنده قند خون دارد و یا در مواردی مانند فشارهای عصبی( استرس) ، بیماریهای حاد و مواردی که به قرصهای خوراکی پایین آورنده قند خون پاسخ مناسب ندهند،باید انسولین مصرف کند. باید دانست از آنجایی که انسولین یک پروتئین است، مصرف خوراکی آن سبب می شود تا در شیره معده مورد حمله آنزیم های قوی هضم کننده پروتئین قرار گیرد و منهدم شود. لذا انسولین را نمی توان به صورت قرص یا کپسول تهیه نمود و باید از طریق زیر جلدی تزریق نمود.

امروزه پژوهشگران در صدد یافتن راهی برای حفاظت انسولین در برابر آنزیم های گوارشی می باشند و گمان می کنند با قرار دادن آن در پوششی از مواد مقاوم در برابر آنزیمهای گوارشی قادر به این کار خواهند بود.

منابع تهیه انسولین

بر چسب روی شیشه های حاوی انسولین ، منبع تهیه انسولین را نشان می دهد. انسولین ها با توجه به منبع تهیه به دو دسته تقسیم می شوند:

1-  انسولین انسانی: انسولین انسانی از لوزالمعده انسان تهیه نمی شود اما شبیه انسولینی است که در بدن انسان ساخته می شود.

در موارد زیر باید از انسولین انسانی استفاده نمود:

1-   دوران حاملگی

2-   حساسیت نسبت به انسولین حیوانی

3-   تاکید پزشک به مصرف انسولین انسانی

4-   شروع درمان با انسولین

2-  انسولین حیوانی: این انسولین از عصاره لوزالمعده پستاندارانی که انسولین آنها مشابه انسولین انسانی است، تهیه می شود.

انسولین انسانی را با انسولین حیوانی مخلوط نکنید. برای هر گونه تغییر در نوع انسولین مصرفی با پزشک خود مشورت کنید.

انواع انسولین

انسولین های موجود در بازار بر اساس رنگ ، شروع اثر حداکثر و مدت زمان اثر به دو دسته تقسیم می شوند:

سرنگ انسولین

خطوط ثبت شده بر روی بدنه سرنگ انسولین بر حسبواحد می باشد.تصویر مقابل اجزای یک سرنگ انسولین را نشان می دهد.

هنگام استفاده از سرنگ های انسولین نکات زیر را به خاطر بسپارید:

- جهت تزریق انسولین فقط از سرنگ های مخصوص تزریق انسولین استفاده کنید.

- هر سرنگ را می توان تا 20 بار استفاده نمود. استفاده مجدد از سرنگ را تا زمانی می توان ادامه داد که سر سوزن کُند نشده باشد.

- هر سرنگ در صورت استفاده مجدد ، باید برای همان شخص استفاده شود و استفاده سرنگ یک فرد برای فرد دیگر ممنوع می باشد، زیرا خطر انتقال عفونتهای ویروسی قابل انتقال را افزایش می دهد.

- برای استفاده مجدد از هر سرنگ چند بار پیستون را با فشار به عقب و جلو ببرید تا انسولینی که در سرسوزن می ماند، ( حدود 5 واحد) خارج گردد. سپس اقدام به کشیدن مجدد انسولین کنید.

داخل هر شیشه چه مقدار انسولین وجود دارد؟

مقدار انسولین داخل هر شیشه بر اساس واحد سنجیده می شود. هر شیشه انسولین حاوی 10 سی سی انسولین 100 واحدی است و در مجموع هزار واحد انسولین (1000=10× 10) داخل هر شیشه وجود دارد. به این ترتیب شما می توانید زمان تقریبی اتمام انسولین داخل هر شیشه را با توجه به میزان انسولین تزریق روزانه محاسبه کنید. به طور مثال اگر روزی 15 واحد انسولین  NPH  مصرف می کنید ، باید به این طریق عمل کنید:

66 =  15 (میزان انسولین مصرفی روزانه) /  (کل انسولین موجود در یک شیشه) 1000

بنابراین 66 روز طول می کشد تا یک شیشه انسولین NPHتمام شود. اگر انسولین کریستال مصرف می کنید، به همین طریق زمان اتمام شیشه را محاسبه نمایید. با انجام این محاسبه می توان چند روز قبل از اتمام شیشه انسولین اقدام به تهیه شیشه جدید نمایید تا با کمبود انسولین مواجه نگردید.

شرایط نگهداری شیشه حاوی انسولین

·شیشه انسولینی را که در حال مصرف است، می توان در دمای اتاق نگهداری کرد اما شیشه های انسولین باز نشده را باید در یخچال نگهداری کنید.

·از قرار دادن انسولین در درجه حرارت بالا خودداری کنید. توجه داشته باشید که دمای مناسب برای نگهداری شیشه انسولین بین 30-20 درجه سانتیگراد می باشد.

·از تکان های بیش از حد شیشه حاوی انسولین خودداری کنید. زیرا باعث از بین رفتن قدرت اثر دارو می گردد.

·شیشه های انسولینی که خارج از یخچال نگهداری می شوند، بعد از 30 روز قدرت شان کم می شود.

· به تاریخ انسولین توجه کنید.

·قبل از استفاده از انسولین لازم است شیشه حاوی انسولین را از نظر وجود ذرات خارجی، همچنین یخ زدگی بررسی نمایید. در صورت کدر شدن انسولین کریستال داخل شیشه، این انسولین قدرت اثر خود را از دست داده است( کدر شدن شیشه انسولین کریستال به علت عدم رعایت ترتیب کشیدن انسولین از هر شیشه است).

·انسولین NPHبعد از یک تکان ملایم باید یکدست و شیری شود، در غیر اینصورت غیر قابل استفاده می باشد.

·از قرار دادن شیشه انسولین در برابر نور مستقیم آفتاب خودداری کنید.

·شیشه انسولین را از یخ زدگی محافظت نمایید.

·تزریق انسولین سرد دردناک است . بهتر است انسولین را اگر در یخچال نگهداری می کنید، 30 دقیقه قبل از تزریق از یخچال خارج کنید.

محل های مجاز تزریق انسولین

·  تنها به صورت تزریق زیر جلدی می توان از انسولین استفاده نمود.

·  برای جلوگیری از ایجاد تغییرات پوستی و بافت چربی ، تزریق انسولینی بایستی به صورت چرخشی انجام شود ( تصویر روبرو) .

· سرعت جذب انسولین در محل های مختلف تزریق متفاوت است. سرعت جذب در شکم سریع تر از بازوها، بازوها سریع تر از رانها و همچنین رانها سریع تر از باسن می باشد.

·  ورزش سرعت جذب انسولین را از نواحی تزریق افزایش می دهد.

·  تغییرات پوستی در نواحی تزریق باعث کُندی جذب انسولین می گردد.

· اگر بیش از یک تزریق در روز انجام می دهید از چند عضو برای تزریق انسولین استفاده کنید. به طور مثال بهتر است اگر در صبح تزریق انسولین انجام می دهید محل تزریق اطراف ناف و اگر بعد از ظهر ها انجام می دهید در پاها یا دستها باشد.

مراحل تزریق

1-    قبل از هر تزریق باید دستها را کاملاً بشویید محل تزریق انسولین نیز باید تمیز باشد.

2-    در صورت استفاده از انسولین شیشه انسولین را به آرامی بین دو کف دست بغلطانید. شیشه را تکان ندهید.

3-    سر پلاستیک شیشه های انسولین را با پنبه الکلی تمیز نمایید.

4-  به همان میزانی که انسولین لازم دارید، هوا وارد شیشه انسولین کنید. اگر از دو نوع انسولین به صورت مخلوط استفاده می کنید، ابتدا هوا را وارد هر دو شیشه کنید.

5-  شیشه را بر گردانید و میزان انسولین لازم را وارد سرنگ کنید. در صورت تزریق انسولین ، ابتدا انسولین کریستال را در سرنگ بکشید، سپس انسولین NPHرا وارد سرنگ نمایید.

6-  بعد از کشیدن انسولین به داخل سرنگ، حبابهای هوا را خارج کنید( حبابهای هوا به تنهایی خطرناک نیستند، اما مقدار انسولین تزریقی با وجود حبابهای هوا کاهش می یابد). چند ضربه به بدنه ی سرنگ وارد کنید تا حبابها به سطح آمده، آنگاه با فشار مختصری به پیستون حبابها را خارج کنید.

7-  زاویه تزریق در افراد چاق و لاغر با هم متفاوت است . در افراد چاق در ناحیه قدامی رانها و بازوها، ابتدا باید پوست بالا آورده شود( با دو انگشت پوست را چین دهید) و با زاویه 90 درجه سر سوزن را وارد کرد. اما در افراد لاغر در بازوها 45 درجه می باشد. تغییر زاویه تزریق بایستی با توجه به قطر عضله تزریق باشد.

8-  سر سوزن را به سرعت و با ملایمت وارد پوست کنید. اگر بعد از بیرون کشیدن سوزن از پوست و اتمام تزریق، ناحیه دردناک شده و یا مایعی روشن از محل تزریق خارج گردید؛ محل تزریق را به مدت چند ثانیه فشار دهید

مشکلات ناشی از تزریق انسولین چیست؟

کاهش قند خون ( هیپوگلیسمی ) ممکن است در افرادی که انسولین بیش از حد مورد نیاز دریافت کرده اند، یا مقدار خیلی کم مواد غذایی مصرف کرده اند یا مدت زمان زیادی ورزش کرده اند، رخ دهد. لازم است علایم افت قند خون را بشناسید و به سرعت جهت درمان آن اقدام کنید. علایم افت قند خون در  افراد مختلف متفاوت است و شامل : تعریق شدید، سر درد، سرگیجه، تپش قلب، لرزش ، لکنت زبان، دوبینی ، عصبانیت و تغییرات ناگهانی خلق می باشد. اگر دچار افت قند شدید اما هوشیار هستید می توانید نصف لیوان شیر یا دو قطعه بیسکویت مصرف کنید.

اگر دچار لرزش شدید اندام گشته و احساس سرگیجه زیادی داشتید می توانید نصف لیوان آب میوه یا نوشابه یا 6-4 عدد آبنبات (یا قرص گلوکز) یا 2-1 قاشق چایخوری شکر یا عسل مصرف کنید. در هر حال علائم افت قند خون را جدی بگیرید و به سرعت آن را درمان کنید.

کنترل سطح قند خون به فاکتورهای زیر بستگی دارد:

1-    نوع و میزان غذای که می خورید.

2-    زمان و طول مدت ورزش و فعالیت

3-    محل تزریق انسولین

4-    زمان تزریق انسولین

5-    بیماری

6-    فشارهای عصبی ( استرس)

7-    تداخل داروهای دیگر

8-    بیماریهای زمینه ای یا حاد

نکات ویژه هنگام تزریق انسولین

- انسولین را 30-20 دقیقه قبل از صرف غذا تزریق کنید.

- تزریق انسوین اضافی ، عدم مصرف وعده های غذا و فعالیت بیش از حد باعث کاهش قند خون می گردد.

- فواصل تزریق در یک عضو را رعایت کنید. فاصله هر تزریق بعدی باید 1- 1/5سانتیمتر باشد.

- دمای انسولین تزریقی باید با دمای اتاق هماهنگ باشد ( 30 دقیقه قبل از تزریق شیشه انسولین  را از یخچال خارج کنید.)

- از عدم وجود حباب در داخل سرنگ انسولین اطمینان حاصل کنید، سپس عمل تزریق را انجام دهید.

- اگر قبل ازعمل تزریق از الکل استفاده می کنید( مالیدن الکل در محل تزریق در صورت تمیز بودن پوست ضرورت ندارد ) باید صبر کنید تا الکل کاملا از سطح پوست تبخیر شود، آنگاه عمل تزریق را انجام دهید.

- هنگام ورود سرسوزن ،عضله محل تزریق را شل کنید.

- جهت زاویه سر سوزن را بعد از ورود و همچنین هنگام خروج از پوست تغییر ندهید.

- اگر سوزن کُند شده است، دوباره از این سرنگ استفاده نکنید.

- سعی کنید همواره انسولین را در یک ساعت مشخص از شبانه روز تزریق کنید.

- اگر یک نوع انسولین داخل سرنگ کشیده اید، انسولین داخل سرنگ را می توان تا یک هفته داخل یخچال نگهداری کرد.

- مخلوط انسولین و کریستال داخل سرنگ را حداکثر 5 تا 15 دقیقه بعد از مخلوط کردن تزریق کنید.