اقدامات اوليه در خونريزي ها

شايد شما با انواع مختلفي از زخمها و خونريزيها برخورد كرده ايد. آيا توانسته ايداز آن خونريزي جلوگيري كنيد؟ اگر باز هم باچنين زخمهايي مواجه شديد، مي توانيد آنرا كنترل كنيد؟

طاهره پیرهادی - دانشجوی پرستاری

اگر شدت خونريزي به حدي باشد كه فرصت اعلام به اورژانس ونيروهاي امدادي وجود نداشته باشد و يا در مكاني دور از اين امكانات باشيد، چه كسي جز  شما مي تواند به شخص مجروح كمك كند؟ اگر  يكي از نزديكترين كسانتان  مجروح شد و به دليل نبودن ويا دير رسيدن امدادگران، خون زيادي از او رفت و منجر به مرگ او شد، آيا خود را به خاطر اينكه نتوانسته ايد كمكي به او بكنيد، سرزنش نمي كنيد؟… 

       . بياييد هرچه زودتركمكهاي اوليه درخونريزيها را ياد بگيريم

در اين بخش با انواع خونريزي، عللخونرريزي، اثرات خونريزي در بدن و علائم و نشانه ها ي خونريزي آشنا شدهودر نهايت كمكهاي اوليه درخونريزيها را ياد مي گيريد

  تعريف:

خونريزي يعني خارج شدن خون از درون عروق خوني كه در نتيجه ي جراحت و بريدگي اتفاق مي افتد.

اثرات خونريزي در بدن

اثرات كلي از دست رفتن خون عبارتند از:

1- از دست رفتن گلبول هاي قرمز به كاهش اكسيژن رساني به بافتها منجر مي شود.

2- كاهش در حجم خون سبب كاهش فشار خون ميشود.

۳- سرعت پمپاژ قلب جهت جبران فشار خون كاهش يافته، افزايش مي يابد.

4- كاهش در قدرت ضربان قلب.

      خونريزي هاي خفيف و آرام معمولا بي خطر بوده و علائم عمومي ايجاد نمي كنند.

عدم رسيدگي فوري در خونريزي هاي متوسط( كه تا حدود 1 ليتر خون از دست مي رود)، منجر به بروز حالت شوك مي شود.

    در خونريزي هاي شديد، امكان بروز مرگ در عرض چند دقيقه نيز وجود دارد.

دستگاه گردش خون :

دستگاه گردش خون از مهمترين سيستمهاي بدن ميباشد كه از سه جزء اصلي زير تشكيل شده است :

  1- قلب      2- رگها       3- خون

  وظيفه اين دستگاه انتقال مواد غذائي واكسيژن به سلولهاي بدن وهمچنين انتقال مواد دفعي ودي اكسيد كربن سلولها به اندامهاي دفعي مي باشد

 علائم ونشانه هاي خونريزي

به صورت واكنشي و براي جبران خون از دست رفته، خون كمتري به قسمتهاي كم اهميت تر مثل پوست، مي رسد و به همين دليل رنگ پريدگي پوست و مخاطها جزو علايم شايع خونريزي است. در مراحل اوليه و يا  خونريزي هاي خفيف به جز رنگ پريدگيهاي مختصرپوست و افزايش تعداد ضربانقلب علايمي ديده نميشود ولي با افزايش شدت خونريزي علايم زير ظاهر ميشود:

1-  تشنگي

2- ضعف،  بي حالي،بي قراري و پرخاشگري

3-تند شدن ضربان قلب و ضعيف شدن نبضهاي محيطي

4-عرق سرد روي پيشاني

5-تنفس سريع و سطح

6-تهوع و استفراغ

7-افت فشار خون

8- خواب آلودگي

9-احساس سبكي سر، سرگيجه و سردي پوست

10-احساس سرما

11-  وجود علايم خاص خونريزي در ارتباط با بعضي از قسمت هاي بدن مثلا خونريزي جمجمه، درون قفسه سينه يا شكم و…         

12- مشاهده خروج خون از زخم در موارد خونريزي خارجي    

 ــ به خاطر كاهش رسيدن خون اكسيژن دار به مغز، فرد دجار خواب آلودگي، گيجي، سياهي رفتن چشمها و يا اضطراب و بي قراري مي شود

انواع خونريزي:

با توجه به نوع عروق آسيب ديده، خونريزيها به سه دسته تقسيم مي شوند:

       1) خونريزي سرخرگي: اين نوع خونريزي به دليل سرعت زياد جريان خون به صورت جهنده و با فشار زياد است.رنگ خون به دليل محتواي اكسيژن بالا قرمز روشن است.

     اين نوع خونريزي به آساني مهار نميشود. درموارد قطع عضو به دليل ضربه ممكن است سرخرگ به طور كامل و شديد منقبض شده و خونريزي قطع گردد.

       2 ) خونريزي سياهگي: سياهرگها شامل خون تيره بوده و جريان خون در آن آرام است و در نتيجه اين نوع خونريزي بدون جهت و فشار بوده و آسانتر از خونريزي سرخرگي مهار ميشود. يك خطر جدي خونريزي سياهرگي، ورود هوا (مكش هوا ) به درون خون و بروز مرگ ناگهاني است. اين موضوع خصوصا در مورد خونريزي از سياهرگهاي بزرگ گردني صادق است. گر چه خون از درون سياهرگهاي آسيب ديده بدون جهش خارج مي شود و ميتوان با فشار ملايم آنرا مهار كرد، ولي در موارد آسيب به سياهرگهاي بزرگ امكان وقوع خونريزي شديد و غير قابل مهار وجود دارد.

      3 ) خونريزي مويرگي: خون موجود در مويرگ ها مخلوطي از خون سرخرگي و سياهرگي است. خون معمولا از زخم نشت مي كند و مقدار خون از دست رفته نيز كم است. معمولا فشار روي زخم براي مهار خونريزي كفايت مي كند و در بسياري مواقع حتي بدون درمان، روي زخم خودبه خود لخته مي بندد و خونريزي مهار ميشود. در اين نوع خونريزي خطر عفوني شدن زخم بيشتر از خطر از دست رفتن خون مطرح است.

باتوجه به كانون خونريزي، خونريزيها به دو دسته تقسيم مي شوند

       1) خونريزي داخلي:در خونريزي داخلي،خون از درون عروق خارج شده، ولي داخل بدن باقي ميماند.يعني خون به درون حفرات بدن مثل شكم، قفسه سينه، جمجمه و … مي ريزد. اين نوع خونريزي را

 با چشم نمي توان ديد و تشخيص آن مشكل است.

       2) خونريزي خارجي: در خونريزي خارجي، خون از بدن خارج شده و بيرون مي ريزد و غالبا نتيجه ي بريدگي، جراحت جنگي و شكستگيهاي باز استخوان ها ايجاد مي شود.

علل خونريزي ها:

از علل خونريزي خارجي مي توان آسيبهاي ناشي از تصادفات، ضربه ها، بريدگي با آلات برنده و صدمات جنگي در اثر گلوله و تركش و… را نام برد.

از علل خونريزي داخلي مي توان آسيب و ضربه در اثر تصادفات، ضربه ها، وارد شدن گلوله به درون احشاء ، برخي بيماريهاي خاص مثل خونريزي گوارشي و اختلالات انعقادي اكتسابي و ارثي را نام برد.

 اهداف كلي در خونريزي ها 

1ـ شناسايي وضعيت مصدوم و شدت از دست رفتن خون

2ـ مهار خونريزي

3ـ تميز نگه داشتن زخم و پوشاندن آن با گاز استريل جهت به حداقل رساندن خونريزي و ممانعت از بروز عفونت

4ـ انتقال مناسب مصدوم به بيمارستان

 كمكهاي اوليه در خونريزي ها

 ــ در ارائه كمكهاي اوليه سرعت عمل به خرج دهيد اما خونسردي خود را حفظ كنيد.                           

    تاخيرممكن است به قيمت از دست رفتن جان مصدوم تمام شود.

ــ  علايم حياتي را كنترل كنيد

ــ مصدوم را به پشت بخوابانيد و پاها را در وضعيت زانوخميده بالا ببريد.

ـ خونريزي را كنترل كنيد ?!?

ــ مصدوم را گرم نگه داريد

ــ مصدوم را در وضعيت استراحت قرار داده و اندام زخمي را بي حركت كنيد

ــ لباس مصدوم را شل كنيد

ــ در صورت بروز شوك، پاهاي مصدوم را بالا نگه داريد اما در صورت خونريزي سر و گردن نبايد سر را نسبت به بقيه بدن پايين تر نگه داشت ، چون سبب خونريزي بيشتر مي شود.

ــ در صورتي كه خون لخته شده باشد، از كندن و تميز كردن آن خودداري كنيد؛ زيرااين كار سبب خونريزي مجدد ميشود.

ــ هرگز اشيائي مانند چاقو، تكه هاي شيشه و… را از زخم خارج نكنيد زيرا امكان تشديد آسيب و خونريزي بيشتر وجود دارد. در اين شرايط، از يك دستمال و يا باند حلقه شده به نام تــامپون استفاده كنيد. توجه داشته باشيد كه  تامپون بايد

 كاملا اطراف جسم را بپوشاند طوري كه وقتي خواستيد روي آن باندپيچي كنيد،

  به جسم فشار وارد نشود.   

ــ مصدوم را به مركز درماني انتقال دهيد.

روشهاي مهار خونريزي

براي اين كار ميتوانيد از چند روش زير استفاده كنيد:

 1ـ بالا نگه داشتن عضو آسيب ديده

 2ـ  فشار مستقيم بر روي محل خونريزي

 3ـ فشار بر روي نقاط فشار (منظور از نقاط فشار، نقاطي هستند كه شريان يا همان سرخرگ اصلي، از آن عبور كرده است.)

 4ـ اگر خونريزي جزئي باشد، خونريزي ممكن است با ريختن آب سرد بر  روي آن بند بيايد.

5 ـ استفاده از تورنيكت يا شريان بند در خونريزي هاي شديد تورنيكت باند عريزي است كه استفاده از آن به طور صحيح سرخرگ را بسته و مانع خونريزي ميشود. از اين وسيله تنها در موارد بسيار ضروري (نظير قطع سرخرگ بزرگ، قطع عضو و يا عدم مهار خونريزي با روشهاي ديگر) استفاده مي شود.    

 كمكهاي اوليه در خونريزي خارجي

  جهت كنترل خونريزي خارجي بايد چهار مورد اساسي زير به ترتيب وبه سرعت انجام پذيرد :

 1- فشار مستقيم :

 موثرترين روش در كنترل خونريزي از طريق فشار مستقيم ميباشد كه به يكي از دو روش زير انجام ميگيرد :

  الف- گاز استريل (يا تكه پارچه تميز) را روي محل خونريزي گذاشته وبا دست روي آن فشار وارد شود تا خونريزي قطع گردد.

  ب- قطعه اي گاز استريل را روي محل خونريزي گذاشته وبه وسيله بانداژ محكم آنرا ببنديد تا خونريزي كنترل گردد.

 2- بالا نگه داشتن عضو دچار خونريزي :

   اين روش در كنترل خونريزي قسمت هايي از بدن كه امكان قراردادن آنها در سطحي بالا تر از سطح بدن وجود دارد مورد استفاده قرارميگيرد كه به علت نيروي جاذبه ،فشار خونريزي كمتر ميشود .

توجه : در صورت وجود شكستگي درعضو مربوطه استفاده ازاين روش محدوديت دارد .

 3- فشار بر نقاط فشار :

  اگر توسط فشار مستقيم و بلند كردن عضو ،خونريزي قابل كنترل نبود از فشار دادن بر نقاط فشار استفاده ميشود .

   نقاط فشار نقاطي است كه شريان هاي اصلي بدن از نزديك سطح بدن و روي استخوانها عبور ميكند و تعدادي از آنها عبارتند از :

 1) در خونريزي هاي دست                  2) در خونريزي هاي پا

توجه : چنانچه در اين محل ها شكستگي استخواني باشد در استفاده از اين روش محدوديت وجود دارد .

 4- استفاده از تورنيكت يا كيسه هوائي :

  اين روش فقط زماني انجام ميشود كه كوششهاي قبلي جهت كنترل خونريزي موثر واقع نشود ويا در مواقعي كه اندامي قطع گرديده و نگراني درمورد ازبين رفتن بافتهاي پائين تر از محل بستن تورنيكت نباشد .

 روش بستن تورنيكت :

1-   ابتدا گاز يا دستمالي بر روي بازو قرار دهيد كه علاوه بر نقش حفاظتي باعث افزايش فشار در آن نقطه گردد .

2- به وسيله باند نواري دستمال فوق را ثابت كنيد. وسپس اهرمي مثل يك تكه چوب يا لوله يا حتي خودكار را روي آن قرار دهيد وباند را بعد از قراردادن آن گره ديگري بزنيد.

3- اهرم را به حول مركز گره تا اندازهاي بچرخانيد كه خونريزي قطع شود در اينحال اهرم را بوسيله گره ثابت كنيد .

 زمان بستن تورنيكت را در محلي كه قابل رويت باشد بنويسيد . بعلت اينكه بستن شريان توسط تورنيكت حداكثر هر 15 دقيقه يك بار تورنيكت را به مدت 1 دقيقه رها كرده ومجدداً ببنديد.

  نكته : 

  1- اندامي كه با تورنيكت بسته شده حتماً بايد در معرض ديد باشد .

  2- حتي در زخمهاي ران و بازو تورنيكت حداقل بايد 2 اينچ يا5 سانتي متر بالاتر از آن بسته شود.

   عده اي از پزشكان استفاده از كيسه هوائي دستگاه فشار خون با فشار حدود 150 ميلي متر جيوه را پيشنهاد مي كنندكه عملاً اگر امكان پذير باشد راه ايمني تري ميباشد. در دهه هاي اخير استفاده از وسيله اي به نام آتل بادي پيشنهاد شده كه كيسه هاي پلاستيكي با حفره ميان خالي هستند ومانند جوراب پوشيده و سپس باد مي كنند. اين وسيله علاوه بر اينكه ميتواند به عنوان يك آتل مصرف شود درموارد خونريزيها نيز به عنوان كمك دهنده در جلوگيري از خونريزي يا در موارد شوك حاصل از خونريزي به عنوان كمك در كاهش جريان خون اندامها مورد استفاده قرار مي گيرد.

دربستن تورنيكت بايد بسيار دقت كرد . چه بسا افرادي كه به دليل سهل انگاري امدادگران عضو خود را از دست داده اند . به همين دليل استفاده از تورنيكت و آتل بادي در بسياري از نقاط جهان معلق مانده است و تنها در موارد خاص مورد استفاده قرار مي گيرد .در بستن تورنيكت در قسمتي از اندام مثلاً دست بايد توجه كرد براي جلوگيري از آسيب و قطع عضو سالم به اندازه اي تورنيكت را محكم كنيم كه نبض احساس شود تا از تخريب عضو جلوگيري شود و حدالمقدور سعي شود از تورنيكت استفاده نشود .

كنترل بوسيله سرما :

  در موارد شكستگي، سوختگي وخونريزيهاي خفيف ميتوان با استفاده از كيسه هاي حاوي يخ در محل ضايعه، علاوه بر كاهش درد و تورم  باعث كاهش خونريزي نيز شد. توجه داشته باشيد كه استفاده از سرما به تنهائي نميتواند در كنترل خونريزي موثر باشد وبايد همراه با ديگراقدامات انجام گيرد.

توجه : براي جلوگيري ازسرمازدگي مورد نظر، كمپرس سرما را نبايد بيش از 20 دقيقه ادامه داد.

   با توجه به مطالب فوق در مصدوم دچار خونريزي اقدامات زير را بترتيب به عمل أوريد :

1-      محل خونريزي را مشخص كنيد.

2-      نوع خونريزي را مشخص نمائيد.

3-      خونريزي را كنترل كنيد ( بايد از حداقل امكانات حداكثر استفاده بعمل آيد ).

4-      اگر جهت كنترل تورنيكت بسته ايد زمان آن را درجائي كه كاملاً در معرض ديد باشد مثلاً سينه يا پيشاني بيمار بنويسيد .

5-      بيمار را جهت پيگيري صدمات وارد شده كنترل كنيد.

  فراموش نكنيد كه تمامي اين عمليات را در موقعي ميتوان انجام داد كه ابتدا وضع تنفس وقلب بيمار كنترل شده باشد.

ت- خونريزي داخلي :

  تعريف: چنانچه خون پس از خروج از رگ در داخل حفره اي از بدن ريخته ومحل خونريزي مشاهده نشود، خونريزي داخلي گويند. مانند خونريزي در داخل جمجمه، ويا در مجاري گوارشي.

 كمكهاي اوليه در خونريزيهاي داخلي :

  در مورد خونريزيهاي داخلي مهمترين كار رساندن بيمار به مركز درماني است وبهترين اقداماتي كه ميتوان انجام داد به ترتيب زير است :

1-      كنترل علائم حياتي

2-      كنترل راههاي هوائي

3-      قرار دادن بيمار در بهترين وضعيت

  مثلاً اگر بيمار دچار تهوع واستفراغ هاي مكرر است اورا به پهلو خوابانده واگر خونريزي داخلي اندامها ( دست وپا )است، اندام را بالا نگه داريد.

4-      بيمار اگر دچار شوك است كمكهاي اوليه در مورد او انجام شود.

5-      در صورت امكان به بيمار اكسيژن داده وبه او هيچ چيز نخورانيد.

6-      در اولين فرصت ممكن بيمار را به مركز درماني انتقال دهيد.

  نكته1 : در صورت ضربه به سر – استفراغ هاي مكرر زنگ خطر بزرگي جهت اعلام خونريزي داخل مغزي ميباشد كه ميتواند باعث مرگ مصدوم گردد.همچنين خروج مايع مغزي نخاعي كه همانند آبريزش بيني از بيني و مايع شفافي از گوش مي باشد از علايم ضربه مغزي مي باشد .

در ضربه مغزي :

 سر مصدوم را بالاتر از ساير اندام او قرار دهيد . از خروج مايع مغزي نخاعي به بيرون جلوگيري نكنيد و هر چه سريعتر مصدوم را به مركز درماني انتقال دهيد .

  نكته2 : در صورت ضربه به شكم – دل درد شديد زنگ خطر بزرگي جهت اعلام خونريزي داخل شكم ميباشد ودر صورت عدم توجه باعث مرگ مصدوم خواهد شد.